Peter Mertens,
Presidente do Partido do
Traballo de Bélxica (PTB).
Hai unha idea moi difundida, que se escoita cada
vez con maior frecuencia: as tecnoloxías da información e as ciencias da
comunicación cambiaron a produción dun xeito radical. A maioría dos países
desenvolvidos teñen unha economía de servizos, unha sociedade post-industrial.
En Europa, o 66% da poboación traballadora faino no sector servizos. Nos
Estados Unidos esta cifra chega ao 79%.1 Debido
a este cambio na composición da clase traballadora, non se pode seguir igual
que antes, di o filósofo italiano Antonio Negri: «Detesto a xente que di: a
clase obreira morreu pero a loita continúa. Non. Se a clase obreira morreu –e é
certo– é que todo o sistema que depende deses equilibrios de forzas está en
crise.» 2
A clase traballadora naceu co capitalismo. O nacemento do capitalismo nos séculos XVI e XVII, a acumulación primitiva, estivo vinculada a dúas condicións principais. Por unha banda, había que acumular riquezas suficientes para poñer en pé as empresas capitalistas, é dicir, o capital. Por outra banda, era necesario dispoñer de suficiente man de obra: xente sen bens propios, sen medios de subsistencia, forzados a vender a súa forza de traballo. Grazas á industrialización, a finais do século dezaoito e inicios do dezanove, formouse a clase traballadora, que aumentou de xeito constante debido á bancarrota dos granxeiros e traballadores manuais. Xunto co desenvolvemento do capitalismo houbo tamén un crecemento do exército industrial de reserva de xente desempregada.
A comezos do século vinte, grandes monopolios
capitalistas empezaron a dominar sectores en cada país. Hoxe, un século
despois, eses monopolios non só regulan a eses sectores a escala nacional,
senón que o fan a escala mundial. As fusións e adquisicións de compañías
estatais alcanzaron unha enorme concentración nas últimas décadas. Algunhas
empresas transnacionais (ETN) controlan sectores enteiros da economía mundial.
Nunca antes na historia houbera tanta xente traballando nun só produto, sexa
este un coche, un avión ou un derivado do petróleo. Entre un cuarto e medio
millón de persoas traballando día a día para algunha das vinte ETN máis
grandes. Nunca antes na historia houbo tan poucos protagonistas regulando a
produción: sobreviviron tres no sector petroleiro, seis na industria
automotriz, dous no mercado do maínzo, catro no mercado de soia, seis na
industria agroquímica e dous na aviación civil.
Pero, a contradición entre traballo e capital «está
en crise»?. Dito doutro xeito, desapareceu, como insinúa Antonio Negri?.
Non, a inicios do século vinte e un, a contradición entre traballo e capital, é
de carácter mundial. O mundo xa está listo para pasar ao seguinte modo de produción,
o socialismo. «Cando unha gran empresa se converte en xigantesca e organiza
sistematicamente, sobre a base dun cálculo exacto de múltiples datos, o
abastecemento na proporción dos 2/3 ou dos 3/4 da materia prima de todo o
necesario para unha poboación de varias decenas de millóns; cando se organiza
sistematicamente o transporte de devanditas materias primas aos puntos de
produción máis cómodos, que se achan ás veces a unha distancia de centenares e
de miles de quilómetros un doutro, cando desde un centro se dirixe a
elaboración do material en todas as súas diversas fases ata a obtención dunha
serie de produtos diversos terminados; cando a distribución de devanditos
produtos se efectúa segundo un só plan entre decenas e centenares de millóns de
consumidores (venda de petróleo en América e en Alemaña polo “Trust do
Petróleo” americano), aparece entón con evidencia que nos achamos ante unha
socialización da produción e non ante un simple “entrelazamento”; que as
relacións de economía e propiedade privadas constitúen unha envoltura que non
corresponde xa ao contido, que debe inevitabelmente descompoñerse se se apraza
artificialmente a súa supresión, que pode permanecer en estado de
descomposición durante un período relativamente longo (no peor dos casos, se a
curación do tumor oportunista se prolongase demasiado), pero que, con todo,
será inelutabelmente suprimida», escribiu Lenin na súa análise do
imperialismo.3
Hoxe en día, este envoltorio está constituído polas
relacións capitalistas de produción, algúns miles de familias (non máis!). Os
propietarios privados das mil empresas transnacionais máis grandes controlan
con estas mil empresas, practicamente toda a produción mundial. Estas familias
controlan tamén, directa ou indirectamente, o traballo das preto de mil millóns
de persoas que venden a súa forza de traballo e das familias que dependen
delas. Controlan ademais a tecnoloxía, a comunicación, o transporte e a
organización que son a súa propiedade privada. Controlan todo isto, non en
beneficio do desenvolvemento social ou do progreso social, senón para maximizar
os seus propios beneficios. Deste xeito, a propiedade privada dos medios de
produción (empresas, terras, medios de comunicación e de transporte)
converteuse no principal obstáculo ao progreso social da humanidade.
Morreron os sepultureiros?
Que forza, no seo da sociedade, é capaz de romper o dominio sofocante sobre a produción e a vida?. Un dos elementos fundamentais postos a debate por Carlos Marx e Federico Engels na nacente Asociación Internacional de Traballadores, foi a idea de que a revolución social só podería ser tarefa da mesma clase obreira. Os `sepultureiros’ deste sistema de explotación son os mesmos traballadores, escribiron Marx e Engels no Manifesto Comunista. Morreron os sepultureiros na actualidade?
Táboa 1. Porcentaxe de emprego na agricultura, a industria e os servizos
no mundo.
Agricultura
|
Industria
|
Servizos
|
|
1950
|
67
|
15
|
18
|
1970
|
56
|
19
|
25
|
1980
|
53
|
20
|
27
|
1990
|
49
|
20
|
31
|
2000
|
46
|
20
|
34
|
2006
|
38.7
|
21.3
|
40
|
Fonte: ILO, World Employment Report 2007, European
Commission, Employment in Europe 2004.
O ILO Global Employment Trends Report (ILO, Informes
sobre tendencias globais do emprego) indica que os servizos excederon á
agricultura por primeira vez na historia da humanidade. «En 2006, o sector
servizos excedeu á agricultura por primeira vez, ao incrementarse do 39.5 ao 40
por cento. A Agricultura diminuíu do 39.7 ao 38.7 por cento. O sector
industrial representou o 21.3 por cento do emprego total». Os datos
na Táboa 1 resaltan estes tres feitos. Primeiro: o emprego na agricultura
diminuíu durante o último medio século de 67 a 38.7 por cento. Os agricultores están sendo
arruinados. En Europa, este proceso ocorreu durante os últimos tres séculos.
Hoxe ten lugar a escala mundial. En segundo lugar, hai un incremento do emprego
no sector “servizos”. Regresaremos a este asunto máis tarde. Ademais, obsérvase
un estancamento e ata un lixeiro incremento do emprego no sector industrial a
escala mundial. É o resultado da diminución do emprego industrial nos países
desenvolvidos e do seu aumento noutras partes.4
Baseándose nos datos estatísticos clásicos, pódense
facer dúas observacións fundamentais.
En primeiro lugar, a distinción entre as diferentes
actividades económicas é totalmente arbitraria. Sería preferíbel distinguir
entre sectores primario, secundario e terciario. O sector primario, a
agricultura, equivalería á extracción de recursos da natureza. O sector
secundario, a industria, equivalería á transformación da natureza. E o sector
terciario ao que queda. Clasificáronse como «servizos» numerosos
sectores que pertencen ao sector secundario. A imaxe falsifícase deste xeito.
En segundo lugar, estas estatísticas non teñen en
consideración as relacións de propiedade. Clasifícanse na sección agricultura
tanto aos grandes propietarios de facendas, aos pequenos agricultores
independentes como aos obreiros agrícolas. O mesmo que a empresarios,
executivos, autónomos e asalariados que se atopan xuntos no apartado industria.
Noutras palabras, estas estatísticas enmascaran o carácter de clase da
sociedade actual.
No capitalismo atopamos, grosso modo, tres clases que se escinden en varias capas.
A clase propietaria, que posúe as empresas, os bens raíces, as máquinas e a
tecnoloxía (patentes), posúe tamén os (grandes) medios de produción. Aprópiase
dos bens producidos. A clase intermedia que é a clase dos pequenos propietarios
e dos pequenos produtores independentes. E a clase obreira que é a clase sen
medios de produción. Só dispón da súa forza e da súa capacidade de traballo, as
que pon á venda.
A clase obreira é o corazón palpitante do sistema.
É o traballo produtivo o que crea as riquezas da sociedade. O capital só pode
aumentar grazas á plusvalía xerada no proceso de produción. A clase obreira
pode existir perfectamente sen os patronos capitalistas, mentres que o patrón
non é nada sen os traballadores. Aí é onde reside precisamente o papel da clase
obreira como actor do cambio histórico. Os traballadores produtivos están no
centro da produción e enfróntanse cada día á contradición entre traballo e
capital. Están mellor situados por conseguinte para entender a esencia deste
sistema. Ademais dun núcleo activo a nivel da produción, a clase obreira
componse de numerosas outras capas de traballadores asalariados que, debido á
crise persistente, ao aumento da presión no traballo, ao aumento da
flexibilidade e á incerteza constante, vense cada vez máis enfrontados ás
contradicións propias do sistema.
Para rematar, os parados tamén forman parte da
clase obreira. É importante subliñar de novo a importancia das tarefas do
movemento sindical e do partido dos traballadores. Os parados forman unha capa
específica porque, por definición, non poden inmobilizar ou alcanzar a arteria
económica do capitalismo posto que –pola natureza da súa situación– están aínda
máis desmembrados e desorganizados e porque, canto máis apartados estean do
proceso de produción, máis abandonan a función disciplinaria e organizadora do
traballo. Isto non significa que os desempregados da clase obreira estean fose
da loita. Ao contrario.
Os sepultureiros, lonxe de estar mortos, están,
pola contra, ben vivos. A clase traballadora europea, nun sentido amplo, estaba
formada en 2002 por 137.5 millóns de persoas, das que 2 millóns eran traballadores
do campo. E a escala mundial, fai case 15 anos había 884 millóns de persoas
asalariadas, das que 85 millóns eran traballadores agrícolas.5
Quen produce a riqueza?
Segundo algúns creadores de opinión, a época na que o traballo produtivo creaba as riquezas sociais concluíu. A teoría da plusvalía, principal pilar da teoría económica de Marx, sería superada. Esa é a conclusión apresurada que extraen os filósofos Toni Negri e Michael Hardt: «O papel central preferentemente ocupado pola forza de traballo dos obreiros de fábrica na produción de plusvalores é hoxe día asumido de forma crecente por unha forza de traballo intelectual, inmaterial e fundado sobre a comunicación. É necesario entón desenvolver unha nova teoría política da plusvalía.»6
O traballo xa é fonte, pois, de riquezas sociais?
Todo o contrario. Para vivir, a xente necesita comida, roupa e outros bens
materiais. Para obter estes produtos, deben traballar, «producir». Son as
persoas as que, mediante a produción material, producen as riquezas da sociedade.
Todo traballo material que entre nesta definición pódese considerar como
traballo produtivo en xeral. A produción está organizada en grupo, a nivel
social. Nun momento histórico determinado, a produción superou ao consumo
inmediato. Comezáronse a almacenar os cereais, a comida e o gando. A partir
daquel momento clave, cada vez que había un excedente de produción, certos
grupos de persoas aproveitaban para apropiarse deste excedente de xeito
sistemático.
O traballador vende a súa forza de traballo. Recibe
un salario en contrapartida. Este salario, é o que chamamos o «valor» da
forza de traballo. É o diñeiro que o traballador necesita para cubrir as súas
necesidades, a súa educación, a súa saúde, o seu aloxamento, etc.
O traballador crea produtos por medio do seu
traballo. Pero o valor creado deses produtos é superior ao seu salario. A
diferenza, é o que se chama a «plusvalía» e perténcelle na súa
totalidade ao capitalista. Se un traballador traballa 8 horas, por exemplo, en
tres horas produciu o seu salario (ou o valor da súa man de obra). Nas 5 horas
de traballo restantes produce valor excedente, exclusivamente para o
capitalista. En palabras de Marx: «A produción de plusvalía é a lei absoluta
deste xeito de produción. »7
Quen non traballe na produción, na produción de
bens, non realiza un traballo produtivo. «Debido a que o propósito directo,
e o produto real da produción capitalista é a plusvalía, só ese traballo é
produtivo, e xa que logo só quen exerce esa capacidade laboral é un traballador
produtivo, ao producir directamente plusvalía»8, escribe Marx .
«Non é absurdo, (...), que o fabricante de pianos deba ser un traballador
produtivo, pero non así o pianista, aínda que sen o pianista o piano sería un
despropósito?. Pero así é, exactamente. O fabricante de pianos reproduce
capital; o pianista cambia o seu traballo soamente por un ingreso. Pero o
pianista produce música e satisfai o noso sentido musical. Non produce, entón,
en certo xeito? De feito faino, o seu traballo produce algo, pero non por iso é
traballo produtivo en sentido económico.»8
Debido á recente revolución tecnolóxica, certamente
hai unha maior necesidade de ciencia e de coñecementos de parte dos procesos de
produción máis modernos. Con todo, a intelixencia e comunicación fóra da
produción non crean plusvalía para o capital. O mesmo ocorre co traballo que
produce bens que non circulan no mercado, como a artesanía en barro.
Debido a isto, o traballo produtivo é unha
definición do traballo que non ten nada que ver co seu contido ou co valor de
uso real que ten asignado, senón coa forma social na que se produce. É por esta
razón pola que o traballo pode, para un só e único contido, ser produtivo ou
improdutivo.
Tamén o traballo que se realiza por ingreso, e polo
capital, como os serventes nas casas, cociñeiros, xardineiros, choferes e gardacostas,
non é produtivo, porque non crea unha plusvalía para o capital.
Asumindo que a plusvalía só se crea durante a
produción (a fabricación de produtos), o traballo no sector financeiro (bancos,
seguros, investimentos...) non é produtivo. Do mesmo xeito, a circulación de
produtos (venda, grandes almacéns...) non crea plusvalía e xa que logo non é
produtiva. O transporte e o almacenamento, en cambio, considéranse elementos
esenciais da produción sendo efectivamente produtivos, aínda se considéranse «servizos»
na estatística clásica.
A recente revolución tecnolóxica (informática,
telecomunicacións, dixitalización...) supón un enorme progreso polo incremento
das forzas produtivas e demostra claramente que o mundo madurou o suficiente
como para pasar a un sistema de produción que se base nas necesidades da
poboación. Pero non son os ordenadores en si, Internet, a informatización nin a
automatización quen produce as riquezas, como suxiren certos filósofos de moda,
entre eles Negri e Hardt. A fonte de plusvalía son os homes que accionan as
máquinas. No seo da clase obreira, no seo do grupo formado por quen venden a
súa capacidade de traballo a cambio dun salario, atópase un núcleo produtivo.
Estamos facendo referencia aquí a todo o grupo de traballadores asalariados
activos nos sectores da produción, do transporte e do almacenamento de mercadorías
e servizos. O grupo que podería considerarse como os obreiros de industria.
Traballadores industriais, servizos e tecnoloxía.
Segundo Negri e Hardt, posto que «a composición do proletariado xa non é a mesma, convén revisar a súa definición». «A miúdo concedíase á clase obreira un papel preeminente (...) tanto nas análises económicas como nos movementos políticos. Hoxe en día esta clase obreira case desapareceu do panorama. Non deixou de existir, pero téñena desaloxado da súa posición privilexiada na economía capitalista e da súa posición hexemónica na composición da clase proletaria.»9 E, engaden os dous autores, «poderíase cualificar o paso da dominación da industria á dos servizos, un proceso de post modernización económica, ou mellor devandito, de informatización».10 O feito de que o proletariado industrial constitúa «a parte preponderante da clase obreira» non ten nada que ver co seu número. Se non coa súa posición no proceso de produción. É o grupo que sofre máis directamente a explotación. A clase obreira crea a plusvalía repartida entre os diferentes sectores non produtivos. É a que domina os elos vitais da economía.
Convén, con todo, poñer en dúbida o mito acerca do
número de traballadores da produción. O número de obreiros de industria, o
núcleo produtivo da clase obreira, é máis importante do que se menciona nas
estatísticas clásicas na sección «industria». Unha parte importante do «sector
terciario» asalariado, tamén forma parte do núcleo produtivo, da parte activa
no proceso de produción, no transporte ou o almacenamento. Grosso modo,
pódese dicir que en Europa o proletariado industrial conta cuns 60 millóns de
traballadores asalariados (na industria ou os servizos vinculados á industria).11
En Europa, preto de 14 millóns de traballadores
asalariados traballan en «business services» (servizo ligado ás empresas
–véxase Táboa 4). Trátase dos sectores informáticos vinculados á industria, o
mantemento tecnolóxico, as empresas de limpeza industrial, seguridade e
mantemento técnico, así como os estudos de mercado, a publicidade e recursos
humanos.12
Para estes sectores, o crecemento é dobre. Por unha
banda, a informatización en perpetuo desenvolvemento infla o emprego nos
sectores informáticos. E, por outra banda, nestes sectores atópanse un gran
número de empregos de « subcontratatas» (outsourcing) que, outrora,
clasificábanse na sección industria. O importante, é que estes sectores están
vinculados ao proceso de produción. E é unha infravaloración asumir que a
metade dos 9 millóns de traballadores asalariados do sector dos transportes
(por terra, mar e aire) estea activa no proceso de produción mediante o transporte
de mercadorías. Por outra banda, outros sectores terciarios están tamén
implicados na produción, por exemplo os servizos de mensaxeiría como DHL
(Deutsche Post) que agora se inclúen na sección correo e comunicacións.
Xa que logo, non é unha esaxeración dicir que en
Europa, 20 millóns de traballadores asalariados do «sector terciario» están
traballando, de feito, na produción industrial (NdT: e que, no estado español,
son tres millóns). Nestes momentos, só podemos dar unha cifra aproximada. Para
coñecer a cantidade exacta, habería que proceder a un estudo máis profundo e
detallado.
«A finais do século 20, a man de obra industrial perdeu
a súa posición hexemónica e aboiou no seu lugar unha ‘man de obra inmaterial’,
é dicir unha man de obra que crea produtos inmateriais, como o saber, a
información, a comunicación, as relacións ou as reaccións emocionais», declararon
Negri e Hardt. «Pensamos que en termos cualitativos, agora é esta man de
obra inmaterial a que ocupa unha posición hexemónica.»13
Os cambios ocorridos ao longo dos últimos dez anos
nos sectores da informática e as comunicacións representan un prodixioso salto
adiante no desenvolvemento das forzas produtivas. Con todo, estas revolucións
tecnolóxicas non se fan soas, como pretenden Negri e Hardt. Están inmersas no
sistema de produción capitalista. Segundo Antonio Negri, esta revolución
tecnolóxica transformou radicalmente o traballo e ata o emancipou». «A
produción asegurou ata a súa influencia nos cerebros dos traballadores». Isto
vén «do feito de que a intelixencia –a forza da imaxinación, a capacidade de
invención e de creación– ponse de verdade a traballar». Conclúe: «Agora,
a xente apropiouse das formas, dos instrumentos, das ferramentas cos que
producen a riqueza». Isto significa que a toma de posesión polo capital do
instrumento de produción faise imposíbel».14
Negri esquece as relacións de propiedade. A
investigación, a informática, o desenvolvemento e a xenética son agora
propiedades privadas. Na «sociedade do saber», non son «a intelixencia
e a imaxinación» as que contan, senón a apropiación privada do saber
mediante patentes de invención e copyright. «O capital empeza facendo preso
o progreso histórico e pono ao servizo da riqueza»15, escribe Marx. Cada vez que un xigante
farmacéutico obtén unha patente para unha medicina, aprópiase o saber
científico desenvolvido nos laboratorios universitarios por varias xeracións de
investigadores. «A requisa polo capital é imposíbel», pretende Negri.
Con todo a realidade mostra todo o contrario. O capital aprópiase en todo os
terreos do saber histórico e social da sociedade. Ao encerrar, ou mellor dito
ao encarcerar, o saber en patentes, a sociedade renuncia ás súas posibilidades
intrínsecas de progresar no plano social.
Desde o punto de vista da tecnoloxía, a revolución
dixital marca un valioso paso adiante pero, dende o punto de vista das
relacións de propiedade, non hai ningunha diferenza cualitativa con respecto ao
período en que a máquina daba os seus primeiros pasos. «É indiscutíbel que
non é a máquina a que «liberou» aos traballadores dos seus medios de
subsistencia», escribe Marx, xa que «as contradicións e os antagonismos»
son «inseparábeis do emprego capitalista das máquinas (...). Así, a
máquina considerada en si mesma, acurta
o tempo de traballo (...), pero o seu emprego polo capitalista, prolonga a
xornada de traballo. A máquina en si alixeira o traballo, pero o seu emprego
capitalista acrecenta a intensidade do traballo. A máquina en si é unha vitoria
do home sobre as forzas naturais, pero o seu emprego capitalista somete ao home
a esas mesmas forzas naturais. A máquina en si acrecenta a riqueza dos
produtores, pero o seu emprego capitalista os empobrece.»16
Antonio Negri escribiu: «os contactos, as
relacións, os intercambios e as aspiracións volvéronse produtivos»17. Pero, pola contra, todos «os
contactos, as relacións e os intercambios» que entran en xogo na produción
serven para acrecentar a taxa de beneficio. A flexibilización pretende diminuír
os tempos mortos e o capital morto. O traballo a domicilio e o teletraballo, a
volta ao traballo feito, como na época das manufacturas, e os pagamentos de
primas en función das prestacións, deben supoñer un aforro na forza de
traballo. Aforrando á vez no capital morto e no capital vivo, a taxa de
beneficio aumenta. Mentres que, para os traballadores, iso significa un aumento
do estrés, as horas extras e as enfermidades.
Desindustrialización e industrialización.
O goberno francés encargou un amplo estudo para comprobar a afirmación segundo a cal a industria está desaparecendo. Logo de meses de investigación, a comisión concluíu que «Desde principios dos anos 1990, o volume do valor engadido das industrias manufacturadas aumenta máis rapidamente que o do conxunto da economía. Non hai xa que logo desindustrialización, senón pola contra crecemento da industria. Este fenómeno é propio ao conxunto dos países industrializados. Paralelamente, a parte do emprego industrial non deixou de diminuír, pasando do 24% en 1980 ao 15,9% da poboación activa en 2002. A orixe desta diminución provén das ganancias de produtividade dos asalariados na industria francesa, que se situaron entra as máis elevadas do mundo, con 4,1 % ao ano desde 1990. (...) O que chamamos desindustrialización é en realidade un efecto óptico consecuencia dun dinamismo industrial.».18 A Comisión europea tamén ordenou redactar un informe, que chegou á seguinte conclusión: «A análise levada a cabo pola Comisión indica que non existen probas dun proceso xeneralizado de desindustrialización. En cambio, a industria europea estase enfrontando a un proceso de mutacións estruturais...»19
Hoxe prodúcese máis, pero con menos persoas. A
produtividade aumentou. No que incumbe á estrutura das empresas, advírtese que
tamén ocorreron profundos cambios durante os últimos anos, en particular por
mor da subcontratación. E o 7% das perdas de empregos do sector industrial en
Europa son debidas ás deslocalizacións. Tres factores, propios deste sistema
que se basea na obtención do máximo beneficio, explican xa que logo a redución
do emprego na produción: o aumento da produtividade, a subcontratación crecente
da produción e as deslocalizacións.
O aumento da produtividade é a primeira causa de
desaparición dos empregos na industria. Non ten nada que ver coa «desindustrialización».
Pola contra, prodúcese máis, pero cada vez con menos persoas. Ou, como
escribe Marx: «a condena dunha parte da clase asalariada ao lecer forzado
debido a un exceso de traballo da outra parte»20
As 300 ETN (Empresas Transnacionais) máis grandes controlan polo menos unha
cuarta parte da produción mundial, pero proporcionan menos do 1% do traballo.21
Nunha sociedade socialista, o progreso tecnolóxico
serve para alixeirar o peso da vida da xente e para satisfacer as súas
necesidades. Hoxe con todo, o aumento da produtividade está dirixido á
extracción da maior cantidade de plusvalía para acabar cos competidores,
xerando deste xeito insoportábeis condicións laborais.
En segundo lugar, por mor da «subcontratación» os
traballadores vense forzados a ofrecer a súa forza de traballo a
subcontratistas, axencias de traballo temporal, sociedades IT, etc., a cambio
dun salario inferior. Ao mesmo tempo constátase que unha parte da protección
social desaparece. En efecto, os dereitos sindicais son practicamente
inexistentes na maioría das empresas de subcontratación e das axencias de
traballo temporal. A subcontratación é un ataque contra a forza colectiva dos
traballadores como clase.
Estamos de novo ante unha evolución dentro do
proceso de industrialización, e non de desindustrialización. Así, a Engineering
Employer’s Federation de Gran Bretaña declarou: «Unha parte importante da
industria dos servizos foi creada pola industria mediante a subcontratación de
sectores como o mantemento, a restauración colectiva e a asistencia xurídica.
(...) A industria podería abarcar ata o 35% da economía, máis que o 20 % xeralmente
aceptado, se os cálculos se basean en estatísticas correctas.»22
Non se trata pois de «desindustrialización», senón de fragmentación da clase obreira
produtiva en empresas máis pequenas e en axencias de traballo temporal.
Un terceiro factor responsábel da desaparición do
emprego en «a industria», –e é importante destacar que só se atopa en
terceira posición–, é a deslocalización. Este traslado global de capacidade
produtiva non é sinónimo de desindustrialización, senón de industrias que se
moven dun continente a outro.
A clase responsábel do seu propio futuro.
Hai 150 anos, a clase obreira apenas saía do berce e Karl Marx e Friedrich Engels xa non tiñan ningunha dificultade en «decretar» o papel de vangarda da clase obreira.
O que «decreta» que os obreiros son pioneiros,
é a historia, son as leis económicas, políticas e organizativas do réxime
capitalista. Mentres exista o capital, a forza social que permite ao capital
multiplicarse non poderá desaparecer. Sen traballo produtivo, non hai plusvalía
e non hai beneficio para os patróns. Existen aproximadamente mil millóns de
familias obreiras neste mundo, estas familias son os actuais sepultureiros do
sistema das ETN e da maximización do beneficio. Constitúen, como o observan
Marx e Engels no seu Manifesto do Partido comunista, o movemento da maioría. «Todos
os movementos do pasado foron o feito de minorías ou lle deron proveito a
minorías. O movemento proletario é o movemento autónomo da inmensa maioría no
interese da inmensa maioría. O proletariado, a capa máis baixa da sociedade
actual, non pode levantarse, endereitarse, sen facer saltar todo o edificio de
capas superiores que constitúen a sociedade oficial.»23
Éxodo e deserción.
A antiga secretaria xeral do PTB, Nadine Rosa-Rosso, defendía no Partido a posición de que as condicións laborais actuais son tan infernais que os traballadores non poden organizarse no lugar de emprego.
Como o fixo entón o novo movemento obreiro a mediados
do século dezanove? As nacentes industrias non eran tamén «lugares infernais»?
Un podía perdelo todo: o seu salario, a súa comida, a súa saúde e a súa
vida. E con todo houbo unha revolta colectiva. E malia iso os traballadores
organizáronse «en condicións que eran mais que infernais» que as
actuais. Se Marx e Engels se resignaron a suspirar fronte a toda esta miseria,
nin a Primeira Internacional nin a conciencia da necesidade de sindicatos
serían un feito.
Ninguén pode negar que, nestes últimos dez anos, as
condicións de traballo se deterioraron.
Pero ninguén poderá negar tampouco que o
proletariado oponse á ola de liberalización e ao desmantelamento das conquistas
sociais. Esta oposición preséntase baixo múltiples facetas. O número de accións
realizadas nas empresas está en constante aumento desde os anos 90. Trátase de
accións no terreo, organizadas por decenas de miles de representantes
sindicais, de xente de carne e óso. Xente que non abandonou as empresas.
Tamén Negri e Hardt ven o potencial para a
oposición especialmente fose de fabrícalas e sindicatos.
«A forza da clase obreira non reside nas
institucións representativas, senón no antagonismo e a autonomía dos propios
traballadores.» É o que escribían Negri e Hardt sobre a clase
obreira americana nos anos 1960 e 1970. «Ademais, a creatividade e a conflitividade
do proletariado residían tamén –e quizais de xeito máis importante– nas
poboacións que traballan fóra das fábricas. Incluso (e especialmente) os que se
negaban activamente a traballar eran á vez ameazas serias e solucións de
recambio creativas.»24
Durante o período 1960-1970, había segundo os dous
autores unha forza creativa no «rexeitamento do réxime disciplinario».25 «A perspectiva de conseguir un emprego garantindo
un traballo estábel e regular de oito horas ao día e de cincuenta semanas ao
ano, para toda unha vida de traballo; a perspectiva de entrar no réxime normalizado
da fábrica social: todo isto fora o soño de moitos dos seus país, pero
parecíalles de agora en diante como unha especie de morte. O rexeitamento
masivo do réxime disciplinario, que revestía unha gran variedade de formas, non
foi só unha expresión negativa, senón que tamén foi un momento de creación…»26
Negri e Hardt pretenden que é ese período o que
lles inspira para propoñer hoxe «novas formas de loita de clase»: «Deserción
e éxodo son potentes formas de loita de clase, contra a posmodernidade imperial,
na súa mesmo contexto.».26 E
precisan: «Mentres na era disciplinaria a noción fundamental de resistencia
era a de sabotaxe, na era do control imperial podería ser a deserción (...). As
batallas contra o Imperio poderían gañarse por sustracción e defección.»27
Para certos intelectuais, a fábrica é unha máquina
infernal pero, para os traballadores, é, ademais de ser o lugar onde se gañan o
pan, o lugar onde exercen o seu oficio con orgullo e o lugar por excelencia
onde poden realizar a loita. A fábrica organiza e xunta aos traballadores con
vistas a unha confrontación directa cos patróns. A fábrica que dá os enormes
beneficios grazas aos cales os capitalistas se enriquecen, tamén é o seu punto
débil. Ao éxodo, á fuxida, á «suspensión do réxime disciplinario» oponse
a visión de Lenin, que segue sendo actual: «Esa fábrica, que para algúns
parece ser máis nada que un espantallo, é a forma superior da cooperación
capitalista, que agrupou e disciplinou ao proletariado, ensinoulle a
organización, púxoo á cabeza de todas as outras categorías da poboación
laboriosa e explotada. O marxismo, ideoloxía do proletariado educado polo
capitalismo, ensinou e ensina aos intelectuais inconstantes a diferenza entre o
aspecto explotador da fábrica (disciplina baseada no temor de morrer de fame) e
o seu aspecto organizativo (disciplina baseada no traballo en común, resultante
dunha técnica altamente desenvolvida). A disciplina e a organización, que ao
intelectual burgués lle custa tanto chegar a adquirir, son asimiladas moi facilmente
polo proletariado, grazas xustamente a esa “escola” da fábrica. O mortal temor
por esa escola, a incomprensión absoluta da súa importancia como elemento de organización,
son características do modo de pensamento que reflicte as condicións de existencia
pequenoburguesas, procrea ese aspecto do anarquismo que os socialdemócratas
alemáns chaman Edelanarchismus, é dicir o anarquismo do señor “distinguido”, o
anarquismo o gran señor, diría eu.. »28
Hai máis de século e medio que os revisionistas do
marxismo avogan polo abandono do lugar de traballo. Outros grupos sociais
debían encarnar a forza creativa e a creatividade do cambio, traer un aire novo
ou liderar a revolución social. O discurso empeza sempre con estas palabras: «Os
tempos cambiaron». A irrupción da democracia burguesa primeiro modificouno
todo» a nivel das nacións, a aparición de monopolios veu logo «a repartir
outra vez as cartas», logo tocoulles modificar en profundidade a situación
aos dereitos da seguridade social na sociedade de abundancia e, hoxe, serían as
recentes modificacións a nivel da produción as que non deixarían títere con
cabeza. Óese dicir que «a combatividade, hai que atopala fóra dos muros da
fábrica», que «é fóra, onde convén buscar aire fresco», e que «os
traballadores volvéronse egoístas», que «a clase obreira europea faltou á
súa cita coa historia» e que «outros grupos teñen que desempeñar agora o
papel de vangarda». Ao longo do pasado século, os pobres, os excluídos, as
persoas que se negan a traballar, os emigrantes, os ecoloxistas, os verdes, os
pacifistas, as mulleres, os científicos, os informáticos... todos, antes ou
despois, foron recoñecidos como o grupo social ao que lle correspondía liderar
a revolución. O punto común entre todas esas teorías, é que todas ignoran as
leis sociais e económicas da historia, que todas evitan a cuestión da produción
e do control da produción.
O corazón do cambio actual, é a loita entre
traballo e capital. Non se pode esquecer a análise de Lenin respecto diso: «En
calquera país capitalista, a forza do proletariado é incomparabelmente maior
que a súa proporción numérica na masa xeral da poboación. E isto é así porque o
proletariado domina economicamente no centro e no nervio de todo o sistema
económico do capitalismo, e tamén porque, baixo o capitalismo, o proletariado
expresa, económica e politicamente, os verdadeiros intereses da inmensa maioría
dos traballadores. Por iso, ata cando constitúe unha minoría da poboación (ou
cando a súa vangarda consciente e verdadeiramente revolucionaria constitúe unha
minoría da poboación), o proletariado é capaz de derribar á burguesía e de
gañarse despois moitos aliados entre esa masa de semiproletarios e pequenos burgueses que antes non se
manifestou xamais a favor do dominio do proletariado, que antes non
comprendería as condicións e as tarefas dese dominio e á que só a súa
experiencia ulterior haberá de convencer de que a ditadura do proletariado é
inevitábel, acertada e necesaria.»29
O feito de que os traballadores produtivos se
atopen no ollo do furacán, que leven a cabo a loita entre traballo e capital no
lugar de traballo, non significa que sexan os únicos que loitan. E moito menos
significa que unha gran alianza entre os traballadores produtivos sexa inútil,
as outras capas da clase obreira, os agricultores, as capas proletarizadas da inteligentsia,
os progresistas e os mozos que escolleron o bando dos explotados. Ao contrario.
Como os traballadores produtivos están formados, organizados e disciplinados na
loita, como os traballadores industriais constitúen o corazón deste sistema de
produción, teñen como misión empuxar as outras clases explotadas e oprimidas.
Non se dirixen cara ás outras capas sociais para «tomar aire» para «atopar
osíxeno» ou para adquirir «unha forza creadora», senón para que
avance o conxunto da loita social. Así, os obreiros metalúrxicos de Forxados de
Clabecq xuntáronse ao movemento dos
profesores, alumnos e estudantes en 1994-1996.
Segundo Negri e Hardt, «Deberíase atopar un novo
tipo de resistencia adecuada ás dimensións da nova soberanía... Hoxe, tamén,
podemos ver que esas formas tradicionais de resistencia, como as organizacións
obreiras institucionais desenvolvidas durante gran parte dos séculos XIX e XX,
comezaron a perder o seu poder».30
O movemento obreiro e as súas organizacións sindicais enfrontaranse sen lugar a
dúbida a novos desafíos: a organización dunha forza de traballo a tempo
parcial, flexíbel e precaria, a mobilización do traballo temporal e da
subcontratación, a implicación de empregados do sector privado, etc. E cando
certos dirixentes do movemento sindical, como a dirección da Confederación
Europea de Sindicatos (CES), identifícanse cos obxectivos dos grandes monopolios
europeos e a Unión europea noutros termos,
«institucionalízanse»-, o movemento sindical perde na práctica parte do
seu poder. Pero o problema sitúase realmente a nivel das organizacións de
traballadores, do concepto de movemento sindical como organizador da clase
obreira? Ou se sitúa a nivel dun grupiño de dirixentes sindicais?
É tarefa do partido, dos comunistas, o poñer ao
sindicato ao servizo da clase traballadora, e axudalo a alcanzar as súas
demandas políticas. Lenin enfatizou as tarefas dos comunistas nos sindicatos de
traballadores. «Temer este “espírito reaccionario”, esforzarse por
prescindir del, por saltar por enriba del, é unha inmensa tontería, pois
equivale a temer o papel de vangarda do proletariado, que consiste en educar,
instruír, preparar, traer a unha vida nova aos sectores máis atrasados das
masas obreiras e campesiñas...”.31
«Pero a loita contra a “aristocracia obreira” sostémola en nome da masa
obreira e para poñela da nosa parte; a loita contra os xefes oportunistas e
socialchovinistas levámola a cabo para conquistar á clase obreira. Sería necio
esquecer esta verdade elementalísima e máis que evidente. E tal é precisamente
a necedade que cometen os comunistas alemáns “de esquerda”, os cales deducen do
carácter reaccionario e contrarrevolucionario dos líderes dos sindicatos a
conclusión da necesidade de… saír dos sindicatos!!, de renunciar a traballar
nos mesmos!! e de crear novas formas de organización obreira inventadas por
eles!! É esta unha estupidez tan imperdonábel que equivale ao mellor servizo
prestado á burguesía polos comunistas…».32
A finais do século XX, e comezos do XXI, o
revisionismo foi asumido por numerosos partidos revolucionarios. A tarefa de
dar marcha atrás a ese proceso, que
aínda debe ser completada, levará ao movemento comunista á cabeza dos movementos
de loita. Hoxe en día hai dous retos que seguen sendo válidos: construír cadros
revolucionarios formados na loita e no Marxismo. Cadros que teñan a capacidade
de pelexar xunto ás masas para que podan ir adquirindo a súa propia
experiencia, e que leven a loita máis cara adiante. Cadros que teñan a
capacidade de construír a unidade da clase obreira e a alianza social da clase
obreira coas outras capas oprimidas.
Ver tamén o libro de Peter Mertens, A clase
obreira na Era das Multinacionais,
1. Fonte: ILO, World Employment Report 2007, a Comisión Europea, Emprego en Europa 2004. Comisión
Europea, Estatísticas sociais europeas, resultados de estudos da forza
laboral 2002, 2003 Edition. Para cifras a escala mundial ver: Deon Filmer, Estimating the
world at Work, World Bank 1995.
2. Antonio Negri, Return. Biopolitica ABC.
Discusións con Anne Dufourmantelle. Amsterdam, Van Gennep, 2003 [2002], p. 43.
3.V.I. Lenin, O imperialismo, fase superior do
capitalismo. [1916]. http://www.marx2mao.com/M2M(SP)/Lenin(SP)/IMP16s.html
Fonte: UNCTAD, Trade and Development Report, 2010.
Nota: nesta estatística, o emprego na produccion (`manufacturera’) é só unha
parte do emprego na industria.
6. Michael Hardt, Antonio Negri, Empire, The New
World Order, Amsterdam, Van Gennep Publishing, 2002, blz. 45. Hardt and Negri
proclaman adoptar esta teoría de `un
grupo de escritores marxistas
contemporáneos de Italia’ sen especificar de quen se trata.
7. Karl Marx, Capital, Unha crítica da
economía política[1867]. Volume I, Libro 1: O Proceso de Produción do Capital.
Progress Publishers, Moscow, USSR, p. 306.
8. Karl Marx, Capitalist Production as the
Production of Surplus Value, Productive and Unproductive Labour. Economic
Manuscript of 1861-63, in Theories of Surplus Value.
http://www.marxists.org/arquive/marx/works/1864/economic/ch02b.htm. (NDT: traducido do inglés).
Segunda cita: Karl Marx, Elementos fundamentais para a crítica de a economía política, Gründisse (1857-1858).
9. Michael Hardt, Antonio Negri, Empire, The New
World Order, Amsterdam, Van Gennep Publishing, 2002, p. 68. Itálicas agregadas,
pm.
10. idem, p. 283. Itálicas agregadas por Negri e Hardt.
11. A Europa en cifras — L’annuaire d’Eurostat 2010 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-CD-10-220/FR/KS-CD-10-220-FR.PDF
12. Na estatística internacional do Eurostat, os
servizos están subdivididos en: (g) Reparacións ao comercio por maioreo e
menudeo, (h) hoteis e restaurantes, (i) transportes e comunicacións, (j)
intermediación financeira, (k) Actividades de negocios e estados reais, (l)
administración e (m-q) outros servizos. En (k) tamén se inclúen “servizos a
compañías” (seccións 72 e 74). Os datos no estudo mencionado son totais, sen
distinción entre traballo asalariado e traballo independente para o “sector de
negocios”. decidimos manter unha proporción de 86%, porque no total dos
`servizos’ europeos hai un 86% de xente que recibe pagos polos servizos.
13. Michael Hardt, Antonio Negri, Mass of people,
War and Democracy in the New World Order, Amsterdam, De Bezige Bij, 2004, p. 120-121.
14. Antonio Negri, Return. Biopolitics ABC.
Discussions with Anne Dufourmantelle. Amsterdam, Van Gennep, 2003 [2002], p.
83.
15. Karl Marx, Elementos fundamentais para a
crítica da economía política, Gründisse (1857-1858). http://é.scribd.com/doc/12822033/Carlos-Marx-Elementos-Fundamentais-para
Critícaa-de-a-Economia-Introduccion-e-metodo.
16. Karl Marx, O capital, [1867]. Volume I,
Libro un: O proceso de produción do capital, Progress Publishers, Moscow, USSR,
p. 216.
17. Antonio Negri, Return. Biopolitics ABC.
Discussions with Anne Dufourmantelle. Amsterdam, Van Gennep, 2003, p. 60.
18. Max Roustan, deputado. Assemblée Nationale.
Reporte de información feito en nome da
delegación para a planificación e o desenvolvemento sostenible do territorio, sobre a
desindustrialización do territorio. Presidencia de a Asemblea Nacional, Maio 27, 2004, p. 46-47
http://www.assemblee-nationale.fr/12/pdf/rap-info/i1625.pdf. Itálicas engadidas, PM.
19. Commission deas Communautés Européennes,
Comunicación da comisión. Accompagner lles mutations structurelles : Une
politique industrielle pour l’Europe élargie. Bruxelles, COM (2004) 274 final,
April 20th, 2004, p. 2. http://europa.eu.int/eur-lex/fr/com/cnc/2004/com2004_0274fr01.pdf.
20. . Karl Marx, O capital, [1867]. Volume
I, Libro un: O proceso de produción do capital, Progress Publishers, Moscow,
USSR, p. 315.
21. Jed Greer, Kavaljit Singh, A Brief History of
Transnational Corporations, Corpwatch, 2000.
22. Swasti Mitter, Common Fate, Common Bond. Woman
in the Global Economy. Londen, Pluto Press, 1986, p. 98.
23. Karl Marx & Friedrich Engels, Manifesto do
Partido Comunista [Febreiro 1848]. Foreign Language Press, Peking, 1970, Third
print, p. 45. http://www.marxists.org/espanol/m-e/1840s/48-manif.htm
24. Michael Hardt, Antonio Negri, Empire, The New
World Order, Amsterdam, Van Gennep Publishing, 2002, p. 272. Italics added, pm.
25. idem p. 277.
26. p. 219.
27. idem p. 217.
28. V. I. Lenin, Un paso cara a adiante , dous
pasos cara atrás , [1904]. Ver: Collected Works, 4th
English Edition, Progress Publishers, Moscow, 1965, p. 391-392 http://www.marx2mao.com/M2M(SP)/Lenin(SP)/OSF04NBs.html
29. V. I. Lenin, As eleccións á Asemblea
constituyente e a ditadura do proletariado [Decembro 1919]. In:
Collected Works, 4th English Edition, Progress Publishers, Moscow, 1965, p.
271.
30. Michael Hardt, Antonio Negri, Empire, The new
World Order, Amsterdam, Van Gennep Publishing, 2002, p. 309. Italics added, pm.
31. V. I. Lenin, A enfermidade infantil do
“izquierdismo” no comunismo [Decembro 1919]. In: Selected Works, English
edition, Foreign Languages Publishing House, Moscow, 1952, Vol. II, Part 2.
Reprint by Foreign Language Press, Peking, 1970, p. 42.
32. Idem, p. 43-44.
[Fonte: Número 3 da REVISTA COMUNISTA INTERNACIONAL,
Edición de Setembro 2012, pp. 9-25]
-Traducido por FORXA!-